Weense koffiehuizen en hun cultuur
Het koffiehuis
Je moet het "ervaren" hebben om het te begrijpen. De schrijver Stefan Zweig beschreef het als een "instituut van een speciaal soort dat met geen enkel ander in de wereld kan worden vergeleken". En inderdaad, het koffiehuis heeft een heel eigen sfeer, een oervorm van gezelligheid. Omdat de Weense koffiehuiscultuur zo uniek en vol verhalen is, heeft UNESCO deze in 2011 erkend als immaterieel cultureel erfgoed.
Wat kenmerkt een Weens koffiehuis?
Nergens anders wordt koffie geserveerd op een zilveren schotel, altijd met een glas water en een discrete koffielepel. De interieurs van weleer - marmeren tafels, gestoffeerde banken en de Thonet-stoel - zijn een ander herkenbaar kenmerk dat je vandaag de dag nog steeds kunt vinden in traditionele etablissementen.
Naast de traditionele koffiehuizen is er ook de nieuwe golf van Koffiebars, waar de koffiebonen de echte sterren zijn. Ze trekken koffieliefhebbers aan voor wie koffie veel meer is dan alleen een drankje.
Mensen die alleen willen zijn, maar behoefte hebben aan gezelschap, gaan in een koffiehuis zitten.
Alfred Polgar
Weense koffiehuizen vol geschiedenis
Als ik niet in Café Central ben, dan ben ik er wel naar op weg.
Peter Altenberg
Sigmund Freud deed het, net als Andy Warhol, Gustav Klimt en Oskar Kokoschka: ze brachten allemaal ontelbare uren door in Weense koffiehuizen. Gasten kwamen en gingen, speelden schaak, kaart of biljart, lazen de krant of bespraken wereldgebeurtenissen of hun eigen ideeën.
Veel kunstenaars en schrijvers gebruikten het koffiehuis als een tweede woonkamer en sommigen lieten er zelfs hun post naartoe sturen. Het waren ontmoetingsplaatsen waar mensen zoals zij konden ontsnappen aan de kleine, koude en donkere flats die rond de eeuwwisseling gebruikelijk waren. Café Griensteidl bijvoorbeeld, dat vandaag de dag niet meer bestaat, was in 1890 de favoriete ontmoetingsplaats van een groep Weense schrijvers onder de naam Jung-Wien, rond Hugo von Hofmannsthal, Karl Kraus en Arthur Schnitzler. Er werden zelfs hele boeken geschreven in het koffiehuis!
En vandaag? Het Weense koffiehuis is en blijft een instituut. Het is nog steeds een plek waar de meest uiteenlopende mensen elkaar kunnen ontmoeten voor een kopje koffie of een Weißer Spritzer, om te discussiëren en te genieten van goed gezelschap. Tegenwoordig is de kans het grootst dat gasten politici ontmoeten in de Zum Schwarzen Kameel, kunstenaars en kunststudenten in het Café Prückel (tegenover het MAK) of acteurs in het Café Landtmann vlak naast het Burgtheater. Het koffiehuis wordt nog steeds gezien als een verlengstuk van de eigen woonkamer - als een plek voor een korte (of langere) pauze. In de zomer bieden veel cafés ook zitplaatsen aan in de zogenaamde "Schanigarten" voor het café - genoemd naar de café-eigenaar Gianni Tarroni, die er in de keizertijd mee begon.
In 1683 probeerde het Ottomaanse Rijk opnieuw Wenen te veroveren. Deze epische strijd werd uitgevochten door het Heilige Roomse Rijk, onder leiding van de Habsburgse Monarchie en Polen-Litouwen. Na de nederlaag van het Ottomaanse leger vond een Poolse generaal in hun verlaten kamp zakken met onbekende bonen. Aanvankelijk dacht men dat het kamelenvoer of zelfs kamelenmest was, maar de generaal experimenteerde met het bittere brouwsel, voegde suiker en melk toe, en creëerde uiteindelijk koffie. De drank werd zo populair dat er tegen 1685 al koffiehuizen in heel Wenen waren, en zo werd de beroemde Weense koffiehuiscultuur geboren. In de jaren 1910 beleefde deze cultuur haar hoogtepunt met zo'n 600 koffiehuizen in de stad.
Wenen: de koffiehuizen van de nacht
Wenen mag dan het bolwerk van koffiehuizen zijn, er zijn ook pareltjes van koffiehuiscultuur in de provincies: het Café Tomaselli in Salzburg, is het oudste koffiehuis van het land, met een geschiedenis die teruggaat tot ongeveer 1700, waar intellectuelen elkaar ontmoetten om kranten te lezen, te discussiëren of te schaken. Café Traxlmayer in het centrum van Linz werd ontworpen door een leerling van Otto Wagner. De liefde voor kunst wordt hier beleefd: lezingen en concerten kenmerken het etablissement net zo goed als de heerlijke Linzer Torte. In Graz, direct aan de oever van de rivier de Mur, ligt Hotel Weitzer met het nostalgische Café Weitzer. Zoals het een koffiehuis betaamt, serveert het strudel met appel en kwark. Café Central in Innsbruck biedt een verscheidenheid aan koffiespecialiteiten. De oude Weense koffiehuisflair, de centrale ligging en de uitstekende keuken dragen bij aan de sfeer.
Nieuwe generatie koffiehuizen in Wenen
Op steeds meer plekken vind je koffiebars die de Kunst van koffie naar een hoger plan tillen. Zoals in Salzburg, waar de door een familie gerunde branderij en koffiehuis 220 graden naam maakt. In drie filialen bereiden barista's vers gebrande koffie uit het hoogland. Biologisch geteelde, rechtstreeks verhandelde koffie in talrijke variëteiten - inclusief handgebrouwen filterkoffie - is verkrijgbaar in Graz in de filialen van Barista's. In Linz moet je een bezoek brengen aan De Bruckner: het café, vernoemd naar de beroemde componist, heeft een nieuw en modern interieur in een historisch gebouw direct aan het hoofdplein. Geurige koffiecreaties van gebrande groene koffiebonen zijn verkrijgbaar bij Coffeekult in Innsbruck, een familiebedrijf dat is erkend voor zijn duurzaamheid.
Häferl koffie
Filterkoffie in een Häferl (grotere kop met handvat) met een hoog melkgehalteMelange
Half koffie, half melkWeense melange
Melange geserveerd met opgeschuimde melkKleine zwarte koffie (ook bekend als kleine mokka)
Eenvoudige mokka in een kleine komGrote zwarte (ook bekend als grote mokka)
Dubbele mokka in een grote komAmericano
Een kleine zwarte koffie wordt verlengd met dezelfde hoeveelheid heet waterSingle shot
Espresso, heet water en veel slagroomKapuziner
Kleine mokka met een paar druppels roomFranciscaans
Kleine mokka, heet water, warme melk en slagroom (slagroom)Fiaker
Grote mokka in een glas met veel suiker en een borrelglaasje slivovitz of rumIjskoffie
Espresso, koude melk, 2 bolletjes vanille ijs